Thuở xưa có một con cá sống dưới hồ nước cùng với một con rùa. Một hôm rùa dạo chơi trên mặt đất trở về, gặp cá liền kể: “Mấy hôm rày tôi đi một vòng trên đất khô.”

“Đất khô à?”, cá lấy làm ngạc nhiên: “Bạn nói đất khô, vậy đất khô là gì? Đất mà làm sao khô được? Tôi chưa khi nào thấy bùn đất mà khô cả.”

Bản tánh ôn hòa, rùa nhỏ nhẹ đáp: “Bạn nghĩ như vậy cũng tốt. Nhưng kỳ thực, những nơi mà tôi đi qua mấy hôm rày là mặt đất khô khan.”

Cá ngạc nhiên hỏi tiếp: “Này bạn rùa, bạn nói rõ lại coi. Đất khô mà bạn nói ra làm sao, giống như cái gì? Nó có ẩm ướt không?”

Rùa từ tốn đáp: “Không.”

Cá tò mò hỏi tiếp: “Đất khô có mát mẻ, êm dịu và dễ chịu không?”

Rùa lại trả lời: “Không.”

Cá lại tiếp tục: “Đất khô có trong suốt và ánh sáng có rọi xuyên qua được không?”

Rùa đáp: “Không.”

Cá lại kiên nhẫn hỏi tiếp: “Đất khô có mềm mại để mình bơi lội trong ấy không?

Rùa vẫn đáp: “Không.”

Hơi bực mình nhưng vì tò mò nên cá vẫn hỏi tiếp: “Đất có di chuyển và trôi chảy thành dòng không?”

“Không.” – vẫn là câu trả lời của rùa.

Cá rất bực mình với loạt trả lời không, không của rùa nhưng vẫn gặng hỏi: “Đất có nổi sóng và tan ra thành bọt không?”
“Không.” - Rùa thành thật trả lời.

Cá bỗng nhiên cười lớn, lộ vẻ hân hoan của người thắng cuộc: “Tôi đã bảo rằng đất khô của bạn chỉ là hư vô, không có gì hết. Tôi hỏi và bạn đã xác nhận rằng đất khô là không. Không phải là gì hết thì là hư vô chứ còn gì.”

“Được”, rùa đáp: “Tốt lắm. Này bạn cá, nếu bạn quả quyết rằng đất khô là hư vô, không có gì hết thì cứ tiếp tục nghĩ như thế. Thực ra, ai đã biết nước và đất liền rồi thì chắc chắn sẽ chê bạn là con cá dại dột, vì quả quyết rằng những gì mà mình không biết là hư vô, là không có gì hết.

Tri thức thì vô cùng mà hiểu biết của chúng ta thì hạn hẹp. Vì thế để hiểu, cảm thông và chia sẻ kinh nghiệm cho nhau cũng không phải dễ dàng. Người biết thì không nói. Vì sao?

Vì nói ra chắc cũng trớ trêu như chuyện rùa với cá. Toàn bộ tri thức và kinh nghiệm của cá chỉ từ mặt nước trở xuống đáy hồ thì làm sao cá có thể khái niệm được chuyện trên hồ. Cái thấy biết của cá cũng không hơn ếch ngồi đáy giếng là bao, ấy vậy mà cá còn dương dương tự đắc chế giễu rùa là khoác lác, thậm chí là “mê tín dị đoan” nữa cũng không chừng.

Do vậy, thận trọng với những gì mình chưa hiểu biết trọn vẹn để tránh sự quy kết vội vàng là một thái độ khoa học và văn minh cần có trong các ứng xử hàng ngày.

(st)