Ràng bánh tráng trên chuyến xe cuối năm…

Chuyến xe cuối năm từ phố lên núi, người như nêm. Chật cứng cừng cưng. Xe bon bon lướt qua đoạn đồng vắng, tôi lim dim mắt, rỉ rê rất khẽ mấy bài không lời của Vũ Thành An, nghĩ đã không phải nhợn ở ngực vì xe cứ lát dừng, lát dừng để đón khách nữa, xe vầy thì không thể nhét thêm một được một con muỗi nào nữa rồi.

Mới nghĩ xong đã nghe “Rét!”. Gì nữa? Xe đang chạy, anh phụ xe bất ngờ kêu giật ngược: “Dừng, dừng”. Tài xế nhăn nhó hét. Phụ xe thở dài năn nỉ: “Hốt dùm bà già với ràng bánh tráng cái!”

Đúng là phải “hốt” lên. Anh Công - phụ xe mở cửa leo xuống dìu, cụ bà lẩy bẩy bước theo, anh nói với tôi bằng giọng áy náy: “Cô giáo ngồi đỡ xuống ghế nhựa cho cụ ngồi chút nghen?”

Tôi “dạ” rồi phụ đưa bà cụ vào ghế. Vừa ngồi xuống, bà lo lắng: “Coi bể ràng bánh tráng. Bánh nướng dễ bể lắm!”

Phụ xe bức xúc: “Trời ơi, lo bể cái thân già chớ lo gì ràng bánh tráng”.

Bà vẫn đưa tay ra, thiếu điều muốn ôm ràng bánh vào lòng.

Phụ xe kiên quyết: “Không sao, bỏ đây, không bể đâu mà lo. Già lên Tân Lập nghen!”

“Không cần nói cũng biết mà, có phải đi lần đầu đâu” - Tài xế chen vào. Ngồi chập, cụ bà lại nhoi lên, với tay thăm ràng bánh tráng. Lúc cụ đứng dậy, xe bất ngờ dừng để né chiếc xe tải chở mía chạy ngược chiều, cụ té nhào tới. Anh Công xót quá, hét: “Cụ ngồi im cho con!”

“Dồng quá! Coi bánh tráng nướng dễ bể!” - Giọng cụ bà lo lắng.

“Đã nói không sao rồi mà!” - Khi lấy tay ấn mạnh bà cụ xuống ghế, anh quay về phía những người khách, thanh minh: “Thiệt tình, bỏ thương, vương tội. Nói thì bảo sao con cháu hỗn hào, tạo nghiệp chớ sợ nhứt phải chở mấy cụ già”.

Có vị khách ra vẻ thông cảm: “Già quéo quẹo, mắt trắng đục, cuối năm còn xách bánh tráng đi đâu vậy không biết?”

Anh Công giải thích: “Cụ đi thăm con gái ở Tân Lập đó. Đi hoài, bánh tráng thì ngày thường xách ít, gần Tết xách nhiều. Từ khi tui phụ xe tuyến đường này, tui thuộc luôn lịch đi thăm con của bà cụ”.

Tôi đóng vai “chứng nhân lịch sử”, vừa nghe câu chuyện, vừa chăm chắm nhìn cụ bà. Với dáng vẻ già nua ấy, chắc chắn không dưới tám mươi, chạc tuổi mẹ. Tôi nhìn xuyên thấu vào những cái bánh vàng ruộm, xếp ngay ngắn trong bì nylon to, buộc chặt. Bất chợt, tôi không điều khiển được tâm hồn mình, thân lắc lư trên xe nhưng hồn đã có mặt ở lò bánh tráng của bà Năm Thạnh.

***

… đưa tôi về những cái Tết tuổi thơ.

Ngày đó, không chỉ nhà tôi mà cả xóm tôi có phong trào tráng bánh ăn Tết. Xóm có mỗi cái lò bánh của bà Năm Thạnh nên phải đi đăng ký từ sớm. Tôi là người nóng ruột nhất, ngày nào cũng hỏi: “Mẹ ơi, chừng nào nhà mình tráng bánh?”

Mẹ hét: “Chừng nào tráng tui kêu...”

Chờ đợi mãi rồi cũng có lệnh: “Mai khỏi chận (chăn) bò, đi phơi bánh với mẹ”, đấy chính là lúc tôi thấy mùa xuân đã chính thức về đậu trên vai mình.

Vâng, ngày nhà tráng bánh, tôi gọi đó là ngày báo hiệu xuân về. Thì hồi đó nhà nghèo, Tết nhứt có gì đâu. Tết sang cả được bữa cơm Tất niên, bữa cúng đầu năm và cúng tạ - đĩa thịt phay, tô canh củ nấu xương và đĩa xào. Xuân đâu chỉ ba ngày - chỉ bánh tráng mới chịu thấu mấy cái “tàu há mồm” - ngôn ngữ của mẹ.

Có ai hiểu con bằng mẹ. Cái thú của con nhà nghèo là đừng ăn cơm. Với tôi, hễ bữa nào không phải ăn cơm thì đó là bữa “đại tiệc”. Tết được ăn bánh tráng trừ cơm “sướng mê”. Mấy chị em tôi, chắc ai cũng kết nứt niềng món bánh tráng. Tết về, rộn ràng háo hức, đi đã đời rồi thì về nhà làm một cuốn bự chảng, ra hè ngồi nghiền, nghiền xong cuốn bánh là đủ sức đi tiếp. Túm lại, mấy ngày Tết không cần cơm canh phiền phức.

Bánh tráng đem về cột thành ràng, cất kỹ trong bao, bỏ hẳn trong tủ luôn. Có thèm cũng phải đợi. Đợi tới chiều cúng tất niên mẹ mới khui. Ấy là bữa cơm Tết được trông đợi nhất. Ôi chao, cái mùi bánh tráng nướng thơm ngất. Bánh vàng, bỏ thêm miếng thịt lụi phía trên nữa là hết sẩy. Còn món bánh tráng nhúng cuốn rau sống, lát chuối chát non, miếng thịt ba chỉ thì trên cả tuyệt luôn. Thấy mấy chị em túc tắc ăn miết, mẹ kêu: “Liệu mà ăn, ăn hết nhiêu đó nhịn”.

Hết tiêu chuẩn nhưng dạ vẫn còn thèm. Mùi bánh tráng mới ra lò có sức cám dỗ khó cưỡng. Khi những cái bánh ngun ngút khói được sắp lên chiếc mành, tôi cẩn trọng đội nó trên đầu ra bỏ lên những giàn tre đã được chủ lò thiết kế sẵn làm sân phơi bánh. Đứng giữa sân bánh, lúc nắng ban mai hồng hào, quanh tôi, những giọt nắng quyện với những giọt hương gạo, thơm lẫy lừng, mê mệt. Tôi đứng chôn chân bên những chiếc mành đựng bánh tráng ướt. Mẹ gọi vào nhà kẻo nắng, bệnh, mất ăn tết.

Tôi cứ chùng chình, bà Năm Thạnh trêu: “Nó thèm nên đứng ngửi mùi bánh ướt đấy mà. Bà cứ cho nó ăn cho đã cổ đi, ngữ ấy đẹt lét, ăn không mấy năm hơi đâu!” Rồi bà nói to cho tôi nghe: “Năm có mỗi cái Tết mà hổng được ăn bánh ướt cho đã đời một bữa hen gái! Mẹ bây thiệt quá tay. Hay tới đây ở, ngày nào bà Năm cũng cho ăn bánh ướt”.

Được nhời như cởi tấm lòng, tôi hỏi tới: “Năm nói thiệt hông đó?”

“Thiệt chớ sao giỡn được, bộ không thấy tui một thân một mình với cái lò bánh na (không)? - Bà Năm cười.

Ngày hôm đó về, trong đầu tôi cứ lởn vởn ý nghĩ làm con nuôi của bà Năm Thạnh để “đổi đời”. Mẹ kể bà Năm chưa con, chồng chết sớm rồi ở vậy với mẹ già tới giờ. Không phải tôi không thương ba mẹ, không quyến luyến anh chị. Mà tại tôi thấy làm con nhà nghèo căng quá. Có nhiều nhõi gì đâu, ước mơ ăn một bữa bánh ướt, ăn đã đời tận cổ mà cũng không được. Nhà bà Năm với nhà mình cũng gần, làm con bà Năm thì hằng ngày cũng về được nhà mình. Thấy ngon ăn, tối, tôi rón rén hỏi: “Mẹ, mẹ cho con tới ở dí (với) bà Năm Thạnh nghen?”

Mẹ không trả lời, nhưng chị Hai hét: “Bà Năm nói giỡn chớ mầy nghĩ bả nói thiệt na? Nhận chi mầy cho tốn bánh?”

Tôi dẩu môi cãi: “Bả nói thiệt á, nguyên lò bánh mà sợ gì tốn, có đâu như… nhà… mình”. Lỡ lời rồi, tôi biết vì sau câu ấy, chị Hai nhìn tôi bằng ánh nhìn của một tia sét. Còn mẹ, mẹ cười rất khẽ, nói:  “Thích thì dọn tới ở”. Câu nói nhẹ hều mà nghe buồn hun hút. Chị Hai lườm tôi.

Và Tết đó, mẹ không “cai quản chặt chẽ” chồng bánh tráng như mọi bận nữa. Mẹ nói: “Năm có một cái Tết, cứ ăn cho đã đời đi. Nếu hết thì hạ niêu mẹ đi tráng nữa, cho tụi bây ăn cho ớn…”

Đấy là “ phần thưởng” khi tôi “phẫn chí” đòi tới nhà bà Năm ở. Tôi hiểu mà. Nhận được  “phần thưởng” ngoài mơ ước, tôi hổng dám mừng mà “áy náy” nhiều. Chị Hai dặn buộc chỉ cổ tay mà nhớ, nhà mình nghèo, đừng đòi hỏi, Tết sẽ mất vui ...

***

… đưa tôi về với mẹ.

Xe bất ngờ lắc lư, cụ bà quờ quạng đưa tay chụp thành ghế nhưng vẫn dõi mắt về phía ràng bánh tráng khi thấy nó bị nghiêng.

Khi vị khách ngồi bên bước xuống, tôi đưa tay đỡ bà cụ lên ngồi. Chưa kịp hỏi, cụ đã xem tôi là chỗ tâm giao, giọng rè rè, chậm chạp kể (chẳng quan tâm tôi có chú ý nghe không). Cụ nói: “Con gái Út tên Mơ, nó nghiện món bánh tráng nướng rưới chút mắm lên hơ khô, hay rưới sợi dừa ngào đường, hoặc chỉ bẻ nhai không, nói chung nó rất thích những miếng bánh giòn rụm tan ra miệng. Nó lấy chồng xa, mỗi lần về thăm nhà là sỉ cà chồng bánh tráng theo. Bà chỉ tay về phía ràng bánh, bánh này tráng dày, nướng đều tay, nhai rạo rạo rất đã... Tiếng “rạo rạo” phát ra từ khuôn miệng móm mém của bà cụ lại làm tôi mủi lòng muốn khóc, tại tôi nghĩ tới mẹ.

Nhớ những ngày tôi thảm thương nằm viện, lần nào từ nhà xuống, mẹ cũng cắp theo ràng bánh tráng nướng. Chồng tôi lấy đó làm khó chịu (xấu hổ vì bà mẹ nhà quê), nhưng nói tránh: “Nó bệnh, miệng mồm lạt lẽo, nhai miếng miếng chơi chớ có ăn được đâu, mẹ đem xuống nhiêu con thầu hết nhiêu nên bận sau đừng đem nữa nghen”.

Nói vậy mà mẹ cũng đem, chồng tôi ràm, già lẩm cẩm rồi, nói sau quên trước. Tôi thấy ngại nên dặn mẹ, đừng mang bánh theo lỉnh kỉnh, chừng nào con muốn ăn con nói. Mẹ ừ, nhưng tôi nghe lòng tê tái, phụ lòng mẹ, cảm giác này thiệt khó chịu.

Rồi tôi bị chồng cho ra rìa. Hai mẹ con lâm cảnh lao đao. Sau những thương chấn thể xác, tinh thần, tôi thân tàn ma dại. Một mình nơi đất khách, tôi khốn đốn vật vã với những vết thương không có cơ may liền sẹo. Bất cần, tuyệt vọng. Tôi quỳ bên vết thương mình như con gà què quanh năm lượm thóc rớt bên cối xay. Suy sụp thảm hại.

Hai mùa xuân rồi, tôi viện cớ không thể thu xếp được công việc và sức khỏe để về quê ăn Tết. Biết là mẹ sẽ rất buồn nhưng đành lòng vậy cầm lòng vậy.

Nửa tháng Chạp năm nào mẹ cũng gửi xe lên chỗ tôi ở một chồng bánh tráng cao ngất. Chiều 30 mẹ gọi điện nói đúng một câu: “Tết không có con, nhà quạnh quá...”

Chỉ một câu thôi mà tôi đau đến phát khóc.

Sáng nay mẹ lại gọi điện. Mẹ hỏi chuẩn bị Tết tới đâu rồi, mẹ gửi bánh tráng. Tôi “Dạ”, con đang ở trường. Bánh tráng mẹ cứ để ở nhà, mai chủ nhật hai mẹ con về chơi, sẵn lấy luôn. Mẹ mừng quá, hỏi tới: “Vậy chừng nào nghỉ Tết thì mẹ con về mẹ chơi tới tất niên luôn nghen?”

Tôi nghẹn ngào: “Dạ”. Mẹ ừ, rồi tắt máy.

Tôi đứng cách mẹ 50 km nhưng thấy rất rõ nụ cười đôn hậu của mẹ. Cảm ơn cuộc đời nghiệt ngã, cảm ơn những chiếc bánh tráng ăm ắp tình thương đã giúp tôi nhận ra: Đời mình không tự nhiên có mùa xuân nếu không có mẹ.

– Nguyễn Thị Bích Nhàn –